11 YÜZDE YÜZ HAKLI OLUNUR MU?

11

YÜZDE YÜZ HAKLI

OLUNUR MU?

Hiç Yüzde Yüz Haklı Oldunuz mu?

Şu an geçmişte yaşadığınız ve kendinizi yüzde yüz haklı

gördüğünüz birkaç çatışmayı hatırlamanızı rica ediyorum.

Evde, trafikte veya işyerinizde, haklılık konusunda,

kendinize yüz, çatıştığınız kişiye sıfır puan verdiğiniz en

az bir çatışma düşününüz.

Bu çatışma konusunda yüzde yüz haklı olduğunuza emin

misiniz?

Bence emin olmayın. Bugüne kadar yaşayarak öğrendiğim

şeylerden birisi şu: Taraflardan birinin yüz, diğerinin sıfır

olduğu hiçbir çatışma yoktur. Bakınız niçin? Öncelikle

şunu düşünmek gerekir: Sizin "Yüzde yüz haklıyım"

iddianızın matematiksel olarak doğru olabilmesi için

çatıştığınız kişinin de kendisini yüzde yüz haksız görmesi

gerekir. Eğer o kişi kendini yüzde on bile haklı görüyor

ise ortaya bir işlem hatası çıkar. Bir seçime katılan

adayların aldıkları oy oranları toplandığı zaman sonuç yüz

olmalıdır. Yüzden büyük çıkarsa bir işlem hatası var

demektir. Haklı olma konusunda da öyle. (Kavga eden

pek çok kişi kendini yüzde yüz haklı gördüğü için, ortada

yüzde iki yüzlük bir hakkaniyet durumu var gözüküyor.

Bu, sanal bir durum olmalı. Yüzde iki yüz kağıt üzerinde

olur da pratikte imkânsızdır.)

Taraflardan birinin yüz, diğerinin sıfır olduğu hiçbir

çatışma yoktur.

Annem mi Haklıydı Babam mı?

Ben küçükken annemle babam birbirlerine güzel sıfatlarla

seslenirlerdi; "Hayatım, canım!" gibi. Ancak tartıştıkları,

kavga ettikleri de olurdu. Tartıştıkları zaman üzülürdüm.

O yıllarda, tartıştıklarında hangisi haklı diye

düşündüğümde, bana hep annem haklı geliyordu. O günkü

değerlendirmeme göre, bütün tartışmalarda annem yüzde

yüz haklıydı, babam ise yüzde yüz haksız.

Büyüdüm, evlendim. İlk aylarda eşimle kavgamız yoktu;

tartışmadık bile. Bebeğimiz doğduktan sonra bu durum

değişti. İkimiz de doktora yapıyorduk, bebeğin bakımı,

doktoru, aşısı, evin sorumlulukları ağır geldi. Tartışmaya,

kavga etmeye başladık*.

O günlerde "Kim haklı?" diye baktığımda, yüzde elli ben,

yüzde elli eşim haklı gibi geldi. Olabilir. Sonra bir gün,

birden bire bir şeyi fark ettim: Annemle babamın

tartışmalarında meğer yüzde elli annem haklıymış, yüzde

elli babam. O yıllarda babam hayattaydı. Bunu ona

söyledim; "Baba ben küçükken seni hep haksız, annemi

haklı görürdüm, şimdi anladım ki meğer yüzde elli sen

haklıymışsın, yüzde elli de annem. " Bunu duyan babam,

"Tabii oğlum" dedi, "Ben sana hep söylerdim, büyüyünce,

baba olunca anlarsın diye, bak anladın". Evet, anladım.

Yüzde yüz haklı, galiba yoktu.

"Kabul Et Haksızsın!"

Şu ifade kulağınıza tanıdık gelecek mi? Bazen karı koca

tartışırlar ve kadın öfkeli, incinmiş bir halde parmağını

eşine uzatarak, "Kabul et haksızsın; kabul et, bişicikler

demeyeceğim!" der. Burada evin hanımı, "Ben tamamen

haklıyım, sen sıfırsın" demek istiyor olmalı. İyi de, evin

beyi de kendini tamamen -yüzde yüz- haklı görüyor.

Erkek kendini biraz olsun haklı görmese çatışmaya

girmez.

* O günlerde tartışmalar yüzünden evliliğimizin rengi kaçmaya başladı.

Eşimle birlikte bir hocamıza, psikolog Prof. Dr. Işık Savaşır'a gitmeye karar

verdik. Gittik. Çok yararlı oldu. İhtiyacı olan bütün çiftlerin böyle bir destek

alabilmelerini diliyorum Işık Hoca'mızı da sevgi ve rahmetle anıyorum.

Evde veya işyerinde yüzde yüz haklı olduğunuza

inansanız bile, bunu ille de karşınızdakine söyletmeyin,

haklı olduğunuzu tescil ettirmeyin, bir anlamda

haksızlığını karşınızdakinin gözüne sokmayın, onun

burnunu sürtmeyin. Eğer böyle yaparsanız, yani yüzde

yüz haksız olduğunu karşınızdakine itiraf ettirirseniz, bu

durumun kokusu ilerde kötü çıkar genellikle. Yüzde

büyük ölçüde, sözgelişi yüzde doksan beş haklı

olabilirsiniz ama karşınızdakine de bir yüzde beş pay

bırakın; onun da kendince bir nedeni vardır, onu böyle

davranmaya iten kendi dışında nedenler bulunabilir.

Evde veya işyerinde yüzde yüz

haklı olduğunuza inansanız bile,

bunu ille de karşınızdakine söyletmeyin.

Kissinger Siyaseti, Hitler'in

Vagonu,

Kissinger Siyaseti denilen bir şey var. Özetle şu:

Uluslararası barış görüşmelerinde yüzde yüz haklılar ve

yüzde yüz haksızlar üretmemek, 1-0 diye ayrılmış

galipler, mağluplar yaratmamak gerekli. Eğer bunu

yaparsanız, yani kayıtsız şartsız teslim anlaşmaları

imzalarsanız, bu durumun kokusu ilerde kötü çıkar.

Müzakereden sıfırla çıkan taraf, bunun rövanşını bir gün

mutlaka almak ister.

Kissinger Siyaseti'nin Türkçe'si belki de şu: 'Yenilen

pehlivan doymazmış. " Bu sözde, yenilen pehlivanın,

kazanana veya berabere kalana oranla bir maç daha yapıp

kazanmaya daha çok güdülendiği ifade ediliyor.

Gerçekten de tam yenilgi, kısmi yenilgiye oranla kazanma

konusunda daha güdüleyici olabilir. Sevr bir kayıtsız

şartsız teslim antlaşmasıydı. İmzalandığı gün kazanan için

kârlıydı; ama az sonra kaybedeni kazanma konusunda

daha güçlü bir şekilde güdüledi. (Belki de "Bir musibet

bin nasihattan evlâdır", yani bir bela binlerce öğütten daha

güdüleyici olabilir.)

Rivayete göre Birinci Dünya Savaşı sonunda Almanya'nın

kayıtsız şartsız teslim antlaşması bir vagonda imzalandı.

(Versailles'da imzalandığı da söyleniyor; ancak sanırım

görüşmeler Versailles'da yapılmış, antlaşma vagonda

imzalanmış.) Almanlar, kayıtsız şartsız teslim olayına çok

üzülmüşler. İkinci Dünya Savaşı sırasında Almanya

Fransa'yı işgal edince bu sefer Fransa'nın kayıtsız şartsız

teslim antlaşması imzalanacak. Almanlar bir önceki

antlaşmanın imzalandığı vagonu arayıp bulmuşlar,

Fransızlara antlaşmayı orada imzalatmışlar. Fransızlar da

bu işe çok üzülmüş. İkinci Dünya Savaşı bitince

Almanya'nın tekrar kayıtsız şartsız teslim antlaşması

imzalanacak. Fransızlar ne yapmışlar, tahmin edin!

Şüphesiz onlar da aynı vagonu aramışlar. (O vagon

olmadan olmuyor.) Ancak aksiliğe bakın ki vagon yok.

Çünkü Hitler, "tarih boyunca Almanya dünyanın hakimi

olacak, artık vagona ihtiyaç yok" diyerek vagonu

söktürmüş. İleri sürüldüğüne göre vagonu bulamayan

Fransız lar çok üzülmüşler, ancak sonunda sorunu

halletmişler. Ne yapmışlar? Bir önceki antlaşmanın

imzalanmasında kullanılan kalemi müzeden bulup

getirmişler; Almanları onunla imzalatmışlar.

Bütün bunlar ne anlama geliyor? Şüphesiz savaşların,

askeri, ekonomik, politik, sosyolojik, antropolojik...

sebepleri var; ancak bir de psikolojik sebepleri var. Ve

galiba, sıfır--yüz şeklindeki kayıtsız şartsız teslim

antlaşmaları, savaşların psikolojik nedenlerini körüklüyor,

toplumların içinde bitmemiş--işler (ukdeler) oluşmasına

yol açıyor. Kissinger Siyaseti diye adlandırılan görüş,

benzeri tecrübelerden sonra ortaya atılmıştır.

Çocuğunuz Yalan Söylerse

Bazen çocuklar, gençler yalan söylerler. Ana babalar da

bu yalanı yakalar. İşte bu an kimi ana baba, adeta lüfer

yakalamış gibi sevinir. Ana babanın gözünde çocuk/genç

yüzde yüz haksızdır, sığınacak hiçbir limanı, mazereti

yoktur, bir anlamda batmıştır, bitmiştir. Ana baba, bu

kesin galibiyetin tadını çıkararak parmağını çocuğa uzatır

ve mağrur bir eda ile "Sus, ayıbınla otur, bana yalan

söyledin!" der. Ana baba burada muhtemelen, "Ben yüzde

yüz haklıyım, sen sıfırsın" demektedir.

Olabilir; çocuğun/gencin yalan söylemesinde kendi payı

yüksektir. Fakat bu yalanda ana babanın hiç mi payı

yoktur? Bence, çocuklarımızın söyledikleri her yalanda,

biraz olsun bizim de tuzumuz vardır? Bakınız niçin:

1. Çocuğumuz yalan söylemiş ise, yalan söylemeyecek

yapıda güçlü bir çocuk yetiştirememişiz demektir. Yalana

başvurmayacak kadar güçlü bir yapısı yoksa, bu durum,

biraz onun sorumluluğudur, biraz da bizim.

2. Çocuklarımız, bazı hatalarını yalana başvurmadan

açıkça ifade ettiklerinde, bu durumu her zaman olgunlukla

karşılar mıyız? Galiba hayır. En azından bazılarımız,

samimi itiraflar karşısında bazen bağırır, bazen de

bayılırız. Bu tavrımızla da çocuklarımızı istemeden yalana

iteriz.

3. Biz büyükler -kendimizce haklı nedenlerle- bazen

çocukların yanında başkalarına yalan söyleriz. Bazen de

"onlara küçük beyaz yalanlar söylenir" diye çocuklara

yalan söyleriz. Gün gelir bizim, belli durumlarda yalan

söylediğimizi anlarlar. Onlar da belli durumlarda

-kendilerince haklı gerekçelerle- yalan söylerler.

(Çocuklara küçük beyaz yalanlar söylenebilir düşüncesi

tamamen yanlıştır.)

Sonuç: Yukarıda ifade edilenler, yalan söyleyen çocuklara

aldırmayalım, hoş görelim anlamına gelmiyor. Yalan

söylediklerini fark ettiğimiz zaman, üzüldüğümüzü,

rahatsız olduğumuzu belirtelim. Ancak, kendimizi yüzde

yüz haklı görüp önlenemez bir öfke içine girmeyelim.

Çocuğumuzun yalanını yakaladığımızda kendimizi yüzde

yüz haklı görürsek, öfkemiz de yüzde yüz olur. Eğer

çocuğunuz size yalan söylem işse bu yalanda sizin de

payınız vardır. Bu gerçekten yola çıkarak olaya

baktığımızda, daha ılımlı olabiliriz. Ilımlı olduğumuz

zaman ise çocuğumuzu arzu ettiğimiz yönde değiştirme,

geliştirme şansımız artar. Onların bir yalanlarına bugün

aşırı öfkelenirsek, yarın daha dürüst olmalarına değil, daha

iyi kamufle edilmiş, daha organize yalanlar söylemelerine

yol açarız.

Eğer çocuğunuz size yalan söylemişse bu yalanda sizin

de payınız vardır.

"Yalan Yakalamak" İyi Bir İfade mi?

"Yalan yakalama" ifadesi bence peşinen gerginlik yaratan bir

ifade. Bu ifade galiba içimizdeki avcılık isteğinden

kaynaklanıyor. Kaçıp kurtulmaya çalışanlara sessizce yaklaşıp

bir avcı atikliği ile onları yakalamak istiyoruz. Evlerde ve

işyerlerinde, yaş tahtalara basmamak için, bir kedi, bir panter

gibi adımlarını yavaş ve yumuşak atan avcılara benziyoruz.

(Eğer avcılık yaparsanız, avları yok ettiğinizi düşünebilirsiniz;

ama bir yandan da avları kaçmaya, korunmaya teşvik

edersiniz.) Olaylara bakış tarzlarımız ile onları adlandırma

şeklimiz arasında karşılıklı ilişki vardır; birisi değişince diğeri

de değişebilir. Bu durumda, "yalan yakaladım" yerine "yalanı

fark ettim" veya "gerçeği sakladığını fark ettim" diye düşünsek

nasıl olur?

Not: Konuyla ilgisi yok ama istemediğim bir çağrışıma yol

açmasın diye şunu belirtmek isterim: Ben, genelde avlanmaya,

bu arada özellikle ülkemiz gibi doğal yaşamı büyük ölçüde

tahrip olmuş topraklarda avlanmaya karşıyım.

Futbolda Bir Acı Anı

Beni üzmüş bir olayı paylaşmak istiyorum: Çocuktum, iki

ünlü takımımız futbol ligindeki son maçlarını

yapacaklardı. A ve B takımları diyelim. Puanları eşit,

averajla A takımı önde. Yani maç berabere biterse A

şampiyon olacak, sonuç 1-0 B'nin lehine olursa da

şampiyon o olacak. A takımından, yanlış hatırlamıyorsan

Güven isimli bir oyuncu, heyecanlanıp gereksiz yere ceza

sahasında topa elini sürdü. Penaltı verildi. B takımı

penaltıyı gole çevirdi. B 1-0 galip gelerek şampiyon oldu.

A takımı ve taraftarları bu sonuç karşısında kahroldular.

Eğer Güven topa gereksiz yere elini sürmeseydi biz

şampiyon olacaktık diye hayıflandılar. A takımının

antrenörü Güven'e çok kızdı ve hiç affetmedi. Yıllarca

Güven'i sahaya çıkarmadı, yedekte tuttu. Güven'in A

takımından başka bir takıma satılmasını istedi. Satmadılar,

oynatmadılar. Böylece bir gencin hayatı mahvoldu.

A takımının antrenörü ve yöneticileri, pek çoğumuzun

yaptığı bir hatayı yaptılar, yüz--sıfır diye düşündüler;

bütün suçun Güven'de olduğuna inandılar. Penaltının

ortaya çıkışında Güven'in payı/hatası vardı. Ancak

antrenörün ve takımdan sorumlu olan herkesin de bu

penaltıda payı vardı. Örneğin, futbolcuları maç öncesinde

rahatlatmayı beceremediler, belki de bir ölüm--kalım

mücadelesine çıktıkları mesajını vererek onları daha da

gerdiler. (Üniversite sınavı öncesindeki bazı ana babalar

gibi.) Ayrıca olayın doğasında gerginlik olduğunu,

Güven'in bu gerginliğe kurban gittiğini düşünmediler.

(Denk takımlar şampiyonluk maçına çıktıklarında,

avantajlı başlayanlar çoğunlukla avantajsız konuma

geçerler. Son maçlarda ilk golü atan taraf genelde maçı

kaybedermiş.) Eğer bunları düşünselerdi, çok daha iyi

olurdu.

Trafik Canavarı Tamamen Canavar

mı?

Size bir sorum var: Tek arabalık dar bir yolda

gidiyorsunuz. (İki yana park etmiş araçlar yolu daraltmış.)

Yolun sonunda kırmızı ışık yanıyor, ışıkta bir araba

durmuş. Mecburen siz de durdunuz, çünkü hem kırmızı

yanıyor hem de önünüzdeki araç durmuş. Bu sırada

üçüncü bir araç gelip arkadan size çarpıyor. Acaba

"Efendim bu durumda bendeniz yüzde yüz haklıyım!" der

misiniz?

Bence siz, yukarıda belirtilen durumda hukuksal açıdan

yüzde yüz haklısınız; ancak ahlaki açıdan yüzde yüz haklı

değilsiniz. Size arkadan çarpan adamın davranışında bir

miktar sizin de tuzunuz vardır. Hatta bu olaydan

kilometrelerce uzakta bulunan bendenizin de çarpma

olayında tuzu/katkısı var. Bakınız niçin:

Yirmi yaşıma geldiğimde ehliyet için başvurdum. O

yıllarda ehliyet çok zor alınıyordu. Sınavlar çok zordu;

arabayla geri giderek 8 çizmenizi isterlerdi. Hemen herkes

pek çok defa girdikten, araba kullanmayı iyice

öğrendikten sonra ehliyet alırdı. Sonra, seksenli yıllarda

bir mucize oldu, özel kurslar açıldı ve ehliyet almak

birden kolaylaştı. Adeta kontağı çevirebilenlere ehliyet

verilmeye başladı. Kimse bu duruma itiraz etmedi.

Örneğin o yıllarda ben öğretim üyesiydim; hiçbir yere,

"Bu ülkede trafik kazaları zaten çok olur, ehliyet bu kadar

kolay alınırsa kazalar artar" diye iki satır yazı yazmadım.

Çevremdeki herkes, bu arada ben de ehliyet almak

kolaylaştı diye sevindik. Şehirlerimizde metro yoktur,

apartmanlara park yeri yapılmaz... Bütün bunlara

toplumca itiraz etmedik. Bu durumda, size arkadan

çarpılmasında, siz dahil herkesin biraz sorumluluğu vardır.

En azından ahlaken sorumluyuz.

Mafyaya Destek Olmuşluğunuz Var

mıdır?

Başlıktaki soruya herhalde pek çoğunuz "Hayır" dediniz.

Emin misiniz? Eğer sokaktaki dilenci çocuklara, en az bir

defa para verdiyseniz -pek çoğumuz hatalı olduğunu

bildiğimiz halde dayanamayıp bu işi yapıyoruz- siz dilenci

mafyasına destek oldunuz demektir. O çocukların

sokaklarda açıkça ihmale ve istismara uğramalarının

nedeni aileleri, dilenci mafyası, bu durumu önleyemeyen

ilgili kuruluşlar olabilir. Ama onlara bilinçsiz şekilde para

veren bireyler de bu işin sürmesine destek oluyorlar

diyebiliriz. Bir şehirde iki yıl kimse dilenci çocuklara para

vermese, bu trajedi biterdi. (Dilenci çocukların

kazandıkları para, ne okumalarına ne de kaliteli

yaşamalarına katkıda bulunuyor. Yalnızca dilenci

mafyasına katkıda bulunuyor.)

Pek çok konuda olduğu gibi bu konuda da, olayların

ahlaki sorumluluğunu üstlenmediğimizde olup biten

işlerin tamamen başkalarının sorumluluğunda olduğunu

düşünüyoruz ve değişmeye/gelişmeye kişisel katkıda

bulunamıyoruz.

Toparlama

İnsan, birtakım çelişkiler/ikilemler yaşar. Bu

kaçınılmazdır. Ancak eğer, yaşamının bir parçası olan

çelişkilerini fark ederse, kararsız kalma, acı çekme

ihtimali azalır, üstelik toplumun gelişmesine katkıda

bulunur. Ya hep-ya hiç, diğer bir ifadeyle yüz--sıfır, insan

ilişkilerini zedeleyen, gelişmeyi engelleyen önemli bir

ikilemdir. Yüzde yüz haklıyım anlayışı, çözümsüz

çatışmalar doğurabilir, ben-merkezci olmamıza yol

açabilir. 'Yüzde yüz haklıyım" anlayışından vazgeçmek,

bireyin acı çekme ve acı çektirme ihtimalini azaltacak,

insanları daha duyarlı hale getirecektir.

Ya hep-ya hiç, diğer bir ifadeyle yüz--sıfır,

insan ilişkilerini zedeleyen, gelişmeyi engelleyen önemli

bir ikilemdir.