17 MOLA: TAMAMEN DURMAMAK İÇİN DURMAK

17

MOLA: TAMAMEN

DURMAMAK İÇİN

DURMAK

Genel anlamıyla mola, bir yolculuk sırasında dinlenmek

için yolculuğa ara vermek demektir. Yolculuklarda,

özellikle kara yolculuklarında mola vermek gerektiğini

biliriz de, yaşam yolculuğu sırasında da bazen mola

vermek gerektiği pek çoğumuzun aklına gelmez. (Kara

yolcuğu sırasında mola vermek gerektiğini herkesin

bildiğinden emin değilim; nice sürücü, bir günde dokuz

saatten, aralıksız olarak ise beş saatten fazla arabama

kullanmama kuralını bilmiyor; nicesi de direksiyonun

başından uzun süre kalkmamayı yiğitlik sayıyor.)

Evet, yaşam yolculuğu sırasında, yerinde ve zamanında

mola vermek, yaşamımızın kalitesini ve süresini

artırabilir. Molasız çalışmak, bir gün tamamen durmaya,

en azından tükenmişliğe (burnout sendromuna) yol

açabilir. Bu yüzden, tamamen durmamak için arada, kısa

ya da uzun molalar vermekte yarar vardır. İşkolik

olduğumuz zaman mola, zaman kaybı gibi gelebilir.

Ancak işlevsel bir yaşamda, yerinde kullanılan molalar,

kısa vadede zaman kaybı gibi gözükse de, uzun vadede

kazanç getirir. Bu yüzden bir gün tamamen durmamak

için, küçük durmaların gerekli olduğunu unutmamak

gerekir. Mola küçük bir şeydir; ancak büyük şeyleri, bazen

bütün bir hayatı kurtarabilir.

Yukarıdaki üç bölümde, ceza-ödül-geribildirim-yaptınm

dörtlüsünü ele aldık, doğada ödül ve ceza bulunmadığını,

geribildirimler bulunduğunu, "yaptırım (müeyyide)"

denen şeyin ise, geribildirimi bir adım ileri götüren insana

özgü bir tür geribildirim olduğunu belirttik. Mola bir tür

yaptırımdır.

Mola iki ana konuda verilebilir: Bunlardan birisi, zihinsel

veya bedensel yorgunluk olduğunda, dinlenme amaçlı

mola vermektir, diğeri ise öfke kontrolü amacıyla mola

vermektir. Bu bölümde, öfke kontrolü amacıyla verilen

molalardan, özellikle çocuklara verilen molalardan söz

etmek istiyoruz.

Genel Öfke Kontrolünde Mola

Mola, tarihin eski çağlarından beri, farklı adlarla da olsa,

öfke kontrolünde kullanılan bir yaptırım şekli. Bu

anlamda mola, öfke duygusu ile öfkeli davranış arasına

belli bir mesafe koymak demektir. Çeşitli tarzlarda

uygulanır. Örneğin kültürümüzde "La havle... " diye

başlanıp yedi--sekiz saniyelik bir la-havle çekilir.

Şimdilerde öfkelenenlere yirmiye kadar saymaları

öğütleniyor. Bazı sporlarda, örneğin buz hokeyinde

hırçınlaşan oyuncuları belirli bir süre için saha dışına

alıyorlar. Bunlar, kişilerin kendi kendilerine verdikleri

veya dışarıdan verdirilen molalardır.

Kötü giden evliliklerde, boşanmaya yönelmeden önce

çiftin evliliğe mola vermesi önerilebilir. Bu geçici ayrılık

dönemi bazen, kadının ve erkeğin sakinleşmesine,

evliliklerinin artılarına ve eksilerine sakin bir gözle

bakabilmelerine yol açar. Boşanmak üzereyken mola

veren, birkaç aylık ayrılık döneminden sonra evliliklerini

başarıyla yürütmeyi beceren çiftler vardır. Soluklanma

genellikle işe yarar.

Çocuklara Mola

Batı ülkelerinde mola çocuklara yaygın olarak

uygulanıyor. Ülkemizde, okullarımızda molanın

uygulanması konusunda lehte, aleyhte görüşler var.

(Molanın uygulanıp uygulanmaması, uygulanacaksa nasıl

uygulanacağı konusunda, geneldeki tartışmaların yanı

sıra, bir okuldaki öğretmenlerin, o okula özgü yapıyı da

dikkate alarak karar almalarında yarar var.)

Mola kısaca şu: Hırçınlaşan, öfkeli davranışlar sergileyen

çocuklar veya gençler, bir süreliğine ortamın dışına

çıkarılır. Örneğin salonda hırçınlık yapıyorsa bir başka

odaya gönderilir. Sınıfta saldırganca davranışta

bulunuyorsa, okulun bu iş için ayrılmış bir odasına

gönderilir. Bu odalarda sakinleştikten sonra eski ortama

dönerler.

Sınıfta öğretmenin, yaramazlık eden öğrenciye "Git, kat

muavinini gör" demesi mola sayılmaz. Bu tür sözler, olsa

olsa ceza--tehdit karışımı bir şey sayılmalıdır.

Çocuklara mola uygularken dikkatli olmak gerekir.

Burada molayı bütün yönleriyle ele almayacağız. Yalnızca

iki noktayı vurgulamak istiyorum: Mola, sadece öfkeli

davranışlar sergileyen, disiplini bozan çocuklara

uygulanmalıdır. İstediğimiz şeyleri yapmayan çocukların

molaya gönderilmesi yanlıştır. Yemek yemedi, ödev

yapmadı diye çocuğu molaya gönderirsek, mola değil,

hapis cezası olur bu.

Mola konusunda dikkat edilmesi gereken diğer nokta,

çocuğun mola için gittiği yerin, geldiği yerden, belirgin

şekilde daha çekici olmamasıdır. Mola yeri, ne fazla renkli

bir ortam ne de hapishane benzeri bir tecrit odası

olmalıdır. Mola yeri, yalnızca sakinleşmek için kısa süre

durulan bir ortam olmalıdır.

Ailemizde Bir Mola Uygulaması

Aileme ait bir anıyı okuyucularımla paylaşmak istiyorum.

(Paylaşabilmek için ev halkından izin aldım.)

Küçük kızımız dört--beş yaşlarındaydı; zaman zaman,

özellikle de sofrada hırçınlık ediyordu. Eşim

meslektaşımdır; kitaplardan okuduk, değerli bir çocuk

psikologu arkadaşımıza danıştık, mola uygulamaya karar

verdik. Birkaç defa hırçınlık yaptığında, olayı kendisine

açıklayarak odasına gitmesini söyledik.

Mola uygularken kitaplarda yazmayan bir şey ekledik.

Birlikte yemek yerken onu molaya göndereceğimiz zaman

"Odana git, sakinleş, gel; sen gelene kadar biz diğer

yemeğe geçmeyeceğiz, seni bekleyeceğiz" dedik.

Diğer yemeğe geçmememizin üç gerekçesi vardı:

Birincisi, diğer yemeğe geçmeyip onu bekleyerek,

kendisini yalnız hissetmemesini sağlamak, grubun/ailenin

bir parçası olduğunu hissettirmek istedik; ailede birinin bir

sıkıntısı varsa, bunu herkes paylaşmalıydı, ikinci neden,

sofradakilerin kendisini bekliyor olmaları, üzerinde bir

baskı yaratsın ve bir an önce sakinleşsin düşüncesiydi,

üçüncüsü ve belki de asıl neden, o olmadan yemeğin

boğazımızdan geçmemesiydi.

Mola uygulaması iyi sonuç verdi. Kızımızın sofradaki

-özellikle ablasıyla arasındaki- hırçın davranışları büyük

ölçüde azaldı. Ancak bir gün ilginç bir şey oldu. Bir

akşam sofrada yemek yerken ben sesimi yükselttim. (Ben

bu olayı, eşim sesini yükseltti diye hatırlıyorum; ancak

eşim "Sen yanlış hatırlıyorsun, o sendin" diyor. Eşim

daima haklı olduğu ve belleği de benden güçlü olduğu

için, olayın öznesinin ben olduğumu belirttim.) Neyse ben

sesimi yükselttim. Bir an küçük kızımın gözleri parladı ve

"Baba çabuk odana git, sakinleş, öyle gel!" dedi.

O an, "Bu kural sizin için geçerli, büyükler için değil"

demeyi düşündüm, ancak vazgeçtim. Daha sonra eşimle

konuşup mola uygulamasında değişiklik yaptık. Yeni

kuralımız şuydu: Sofrada sesini yükseltip gerginlik

yaratan içeriye gidip sakinleştikten sonra dönecekti. Bu

kural, yani mola uygulaması çocukların yanı sıra biz

büyükler için de geçerliydi.

Sonra ne oldu? Yeni uygulamayı izleyen günlerde ailedeki

herkes ayağını denk aldı; mola almamak için dikkatli

davrandık.