19 SİNERJİ

19

SİNERJİ

Bir evlilikte çiftlerden birisi, eşinin değerinin, kendi

değerine/şerefine zarar vermediğini düşünürse, o evlilik

sinerjik olmaya hazır demektir. Bir şirkette, elemanlar iş

arkadaşlarının değerinin, kendi değerlerine/şereflerine

zarar vermediğini düşünürlerse, o işyeri sinerjik olmaya

hazır demektir. Sinerji nedir?

Sinerji kısaca şu demek: Ortak bir sonuca katkısı

olabilecek birkaç etkenin belirli bir etkileşim sonucunda,

bu etkenlerden her birisinin tek tek sergileyebileceği

etkilerin toplamından daha güçlü bir etki üretmeleri

durumuna "sinerji" adı verilir. Başlangıçta daha çok tıp

alanında ilaçların etkileşimi konusunda kullanılan bu

kavram, günümüzde gelişim psikolojisinde (psiko--motor

davranışların ortaya çıkmasında) ve örgütsel davranışların

incelenmesinde önemli bir yere sahiptir. Sinerji

günümüzde daha çok, ortak bir amaca yönelmiş insanların

işbirliğini açıklamada kullanılmaktadır; ancak ortaya

çıkışı da dikkate alındığında bu kavramı, aşağıda da

belirtileceği üzere, doğayı, nesneler dünyasını

yorumlamada da kullanabiliriz.

Sinerji bir anlamda işbirliği yoluyla güç artırımı demektir.

Diyelim ki bir kişi "a" kadar enerji kullanıp "5"

miktarında üretim gerçekleştiriyor, ikinci kişi de böyle.

\ncak bu iki kişi işbirliği yaptıkları zaman, yine her biri 'a"

kadar enerji harcayacak, ancak toplamlarında 5x2=10

kadar değil, 10'dan fazla, sözgelişi 14 düzeyinde üretim

gerçekleştirebileceklerdir.

İki kişi sinerji sergilediklerinde, bazen enerjiden, basen

malzemeden, bazen zamandan tasarruf edebilirler, sonuçta

da üretimlerinin bazen kalitesi, bazen miktarı, bazen de

her ikisi birden artar.

Sinerji kurumları ileriye götürür. Eğer bir işyerinde, bir

ailede veya bir ülkede sinerji varsa gelişme kolaylaşır,

takım olmak, "biz" olmak kolaylaşır.

Sinerjik iletişimde her zaman enerji tasarrufu, üretim

artımı gözetilmemelidir. Bezen birkaç kişinin mutluluğu,

dostluğu paylaşmaları, bir tür sinerji sayılabilir. Bir

zamanlar çok beğendiğim bir karikatür görmüştüm. Ne

yazık ki şu an elimde yok. Sanırım Balkan ülkelerinden

bir sanatçıya aitti. Bu karikatürü betimlemek istiyorum:

Bir Karikatür: Dostumsun

Boyları, yaşlan, kiloları eşit iki mahkum vardı karikatürde.

Çizgili mahkum elbisesi giymişlerdi. Her ikisinin de ayak

bileğine zincirle bağlı bir demir küre gözüküyordu. (Bu demir

küreler, günlük yaşamında mahkuma eziyet olsun diye

konulmuştur.) Şimdi her bir mahkum kendi küresini taşımak

zorundadır. Ancak bu iki mahkum birbirilerinin kürelerini

taşıyorlar. Bu durumda fiziksel anlamda hiçbir şey değişmiyor.

Kendi kürelerini taşısalar aynı enerjiyi harcayacaklar. Fiziksel

anlamda bir sinerji yok. Ama duygusal anlamda müthiş bir

sinerji, inanılmaz bir paylaşım var. Bu mahkumlar, kendi

kürelerini taşımak yerine birbirlerinin kürelerini taşıyarak

birbirlerine "Sen benim dostumsun" mesajını veriyorlar. Bu

mahkumlar ortak bir kaderi paylaşmak zorunda olabilirler.

Birbirlerinin kürelerini taşıdıkları zaman kaderlerine yeni bir

boyut katıyorlar. Bizlere verdikleri mesaj belki de şu:

Yapılabilecek bir şey kalmamış gibi göründüğünde, yine de

yapılabilecek bir şeyler vardır. Yaşamın ayağınıza, sırtınıza

vurduğu yükü, bazen düşüncelerinizle, duygularınızla

hafifletebilirsiniz. Ben böyle yorumladım bu karikatürü.

(Ellerinde karikatürün kopyası olan dostlarımın göndermelerini

rica ediyorum. Böyle bir karikatür çizebiliriz; ancak sanatçının

imzası olmadan uygun olmaz.)

Yukarıda dile getirilen karikatürde iki insanın sinerjik

iletişimi, ürün veya para değil, dostluk üretiyor. Hem ürün

hem dostluk üreten bir başka sinerjik iletişim de imece.

Yapılabilecek bir şey kalmamış gibi göründüğünde,

yine de yapılabilecek bir şeyler vardır.

Yaşamın ayağınıza, sırtınıza vurduğu yükü,

bazen düşüncelerinizle, duygularınızla hafifletebilirsiniz.

İmecede Sinerji

Geleneksel kültürümüzde "imece" adı verilen bir etkinlik

vardı. (Azalmakla birlikte hâlâ yaşıyor.) Bir kadın,

tarhana, tavudka, kurut, yatak--yorgan gibi kışlık

hazırlıklarını tek başına diyelim on beş günde ancak

yapabilecektir. Mahalle veya köydeki on kadın, sırayla her

gün bir evde toplanır, maniler, türküler söyleyerek, on beş

günlük işi bir gün içinde yapıverirlerdi. İmece denilen bu

etkinlisin, bir sinerjik etkileşim olduğunu düşünebiliriz.

İmecede zaman tasarrufu olabilir, farklı bilgilerden, farklı

bakış tarzlarından ötürü, ürünlerde kalite artışı görülebilir.

Bunlar olmasa bile imece, en azından katılanlar arasında

birlik ve beraberlik duygusunu artırabilir, yalnızlığı

giderebilir.

Doğada, Nesnelerde, Sandalyede

Sinerji

Sinerjik etkileşim yalnızca insanlara özgü de değil.

Hayvanlar da bunu beceriyorlar. Örneğin arılar,

karıncalar, aslanlar... Belki bazı nesnelerin işlevleri de bir

tür sinerjik etkileşim sayılabilir. Bu düşünceden hareketle,

doğada, nesnelerde, örneğin bir sandalyenin bacakları

arasında bir tür sinerji bulunduğunu söyleyebilir miyiz?

Sinerji, işbirliği/dayanışma yoluyla güç artırımı demekti.

Bir sandalyeyi oluşturan parçalar, bir araya geldiklerinde,

tek başlarına oldukları zamana kıyasla daha işlevsel

olurlar.

Bir sandalyenin ortasına otursanız ve ayaklarınızı yerden

kaldırırsanız, dört bacaktan her biri sizin ağırlığınızın

yüzde 25'ini taşır. Eğer bu dört bacaktan birisini kesersek,

vücudunuzun yüzde 25'i değil, tümü birden devrilir yere.

Bu durumda şunu düşünebilir miyiz: Sandalyenin her

bacağı, ağırlığınızın hem yüzde 25'ini hem yüzde 100'ünü

taşımaktadır. (Bu durum, kuantum fiziğindeki, bir

elektronun aynı anda iki farklı enerji durumunda

bulunabileceği bilgisine benzemektedir.) Bunun yanı sıra,

sandalye, her bir bacağının tek tek taşıyabileceği yükün

dört katından fazlasını taşımaktadır.

Bir sandalyeyi oluşturan parçalar,

bir araya geldiklerinde, tek baslarına oldukları

zamana kıyasla daha işlevsel olurlar

Bütün bunlara baktığımızda, sandalyenin dört bacağı

arasında muhteşem bir sinerji bulunduğunu düşünebiliriz.

Sandalye örneğinden yola çıkarak, doğadaki ya da yapay

çevredeki pek çok şeye bu gözle bakmak mümkündür.

Ekolojik dengede de bir tür sinerji bulunduğunu

düşünebiliriz. Coğrafi koşullar, bitkiler ve hayvanlar,

karşılıklı dayanışma içinde, tek başlarına yapamayacakları

olağanüstü bir şey yapmakta, büyük bir güç ve güzellik

yaratmaktalar.

Evlilikte Sinerji

Bir çiftin evliliklerindeki payları yüzde kaçtır? Yüzde 50-

50 mi? Tam değil. Kadının evlilikteki payı hem yüzde 50

hem yüzde 100'dür. Erkeğinki de öyle. Sandalye örneğine

benzer şekilde. Eğer kadının ve erkeğin evlilikteki payları

yüzde 50 ve yüzde 100 olmazsa, sözgelişi yüzde 51 ve

yüzde 49 olursa o evlilik sağlam durmaz. Sandalyenin

bacaklarından birisi diğerlerinden uzun olursa, o sandalye

de sağlam durmaz.

Bir kadın ile erkek arasındaki sinerji, hem biyolojik

anlamda çoğalmaya hem de mutluluğa yol açar.

İşyerinde Sinerji

İşyerlerinde, bireyler ve birimler arasında sinerji

bulunmalıdır. Ancak bunu her zaman görmek mümkün

olmuyor. Bazı şirketlerde üretim biriminin, zaman zaman

kendini fazla önemsediğini, en azından satış biriminden

üstün gördüğünü duyabilirsiniz. Aynı anda satış biriminin

de kendini üstün gördüğünü, "Ben satamazsam onların

üretmesi neye yarar, depolar dolar taşar, üretimi kısmak

zorunda kalırlar" dediğini işitebilirsiniz. Üretim ve satış

birimlerinin bu tavırları sinerjik değildir.

Acaba bir şirketteki birimleri sandalyenin bacakları gibi

düşünebilir miyiz? Diyelim ki bir şirkete ait üretim,

pazarlama, bilgiişlem ve insan kaynakları bir sandalyenin

dört bacağı gibi bir bütünü oluşturmaktadır. Her birinin

bütün içindeki payı yüzde 25'tir ve yüzde 100'dür.

Sandalyenin dört bacağından hangisinin diğerlerinden

daha önemli olduğunu söyleyemediğimiz gibi, bir şirketi

oluşturan birimlerden hangisinin diğerlerinden daha

önemli olduğunu da söyleyemeyiz. Tek başlarına önemli

bir işlev sergileyemeyecek olan birimler, bir araya gelip

sinerjik bir iletişim oluşturduklarında, büyük bir güce

sahip bir şirket ortaya çıkarabilirler.

Giderek artan bir şekilde iş dünyasında sinerjiden, ekip

olmaktan söz ediliyor. Ekip olmak önemli şüphesiz.

Ancak ekip olmayı olmazsa olmaz bir şart kabul etmek,

ekip olamayanların işe yaramaz olduklarını düşünmek, her

halde bir abartı olsa gerek. Her konuda olduğu gibi bu

konuda da aşırılıktan kaçınmak, gerektiğinde istisnaları

kendi sınırları içinde değerlendirmek doğru olmalı. Yerine

göre yöneticilerin, ekip çalışmasına yatkın olmayan

kişileri, kendi yetenekleri ve tercihleri doğrultusunda,

bireysel olarak çalışabilecekleri işlere yönlendirmeleri

yararlı olabilir.

Moreno'nun Sosyometri'sinde, birlikte çalışan, yaşayan

insanlara, kiminle birlikte çalışmak, yaşamak istedikleri

sorulur*. Araştırmalar, karşılıklı olarak birbirlerini seçen

kişilerden oluşan ekiplerde verimin arttığını, hata oranının

düştüğünü göstermektedir. Bu konudaki klasik çalışmalar

ışığında yeni araştırmalar yapılmasında, günümüzde

işyerlerinde pek dikkate alınmayan sosyometrik tercihlere

önem verilmesinde yarar vardır. Sinerjik etkileşim için,

ekip olabilmek için, çalışanların sosyometrik tercihlerinin

sorulması, bu alanda yeni ufuklar açabilir.

* Moreno, (1962) Sosyometri ve Psikodrama, Dökmen, Ü., Sistem

Yayıncılık, 2003