4 YAŞAMINIZDAKİ ENSTANTANELERİ YAKALAMAK: KÜÇÜK ŞEYLERDEN BÜYÜK MUTLULUKLAR ÜRETMEK

4

YAŞAMINIZDAKİ

ENSTANTANELERİ

YAKALAMAK:

KÜÇÜK ŞEYLERDEN

BÜYÜK

MUTLULUKLAR

ÜRETMEK

Günlük yaşamda karşınıza çıkan küçük olayları, kendinizi

ve çevrenizi mutsuz edecek şekilde, "çok büyük ve kötü"

olaylar olarak algılayabilirsiniz. Böyle bir gücünüz vardır.

Örneğin trafikte size haksız yere korna çalan birisini

aracınızla izleyip, sıkıştırıp, kavga edip, karakollara,

hastanelere düşebilirsiniz. Bunu becermeye yetecek

zihinsel ve bedensel gücünüz vardır.

Ama sizin aynı zamanda size haksız yere korna

çalınmasını küçük, önemsiz bir şey olarak algılama ve

sıkıntıya girmeme gücünüz de vardır.

Ve dahası, sizin, çevrenizdeki bazı küçük şeyleri fark edip

onlarda büyük lezzetler, büyük mutluluklar yakalama

gücünüz de vardır. Örneğin bir yolculukta, yoldan,

yolculuktan, teknolojiyle bütünleşiyor olmaktan* ötürü

keyif duymaya gücünüz vardır. Yaşamınızdaki enstantaneleri

yakalamaya gücünüz vardır. Eğer bunu

gerçekleştirirseniz -bir önceki bölümde belirtildiği gibiyarına

kalma ihtimaliniz artar. Eğer küçük şeylerde büyük

mutsuzluklar yakalar, üzülür kavgalar ederseniz, ölme

ihtimaliniz artar. Seçim size aittir.

Rezalet mi Nezaket mi; Felaket mi

Zarafet mi?

Epiktetus'un da dediği ve bugün psikolojideki bazı

yaklaşımlarda da vurgulandığı gibi, olaylar önemli

değildir, onları algılama şeklimiz önemlidir. Size korna

çalınmasını, anında cezalandırılması gereken büyük bir

kabalık olarak da algılayabilirsiniz, önemsiz bir ukalalık]

olarak da algılayabilirsiniz.

Olaylar önemli değildir, onları algılama şeklimiz

önemlidir.

Neyin önemli, neyin önemsiz olduğu, neyin kabalık, neyin

kibarlık olduğu, üç boyutta değişir: Kişiden kişiye değişir,

toplumdan topluma değişir, zaman içinde değişir.

Dünyada bazı kültürlerde misafire dil çıkarmak zarafet

sayılıyormuş. Eskiden Macaristan'da ev sahipleri, nezaket

gösterip "gece yatıya kal" anlamında misafirin at

arabasının tekerlerini söktürürlermiş. Şimdi biz

misafirimize dil çıkarsak zarafet değil felaket olur.

Misafirimizin arabasının dört lastiğini çıkarıp arabayı

takozlara oturtsak, nezaket değil rezalet olur.

İçinde yaşadığımız toplumun kültürüne, değerlerine uyup

uymamakta kısmen özgürüz. Tamamen özgür değiliz.

Şehir parkında tüfekle kuş avlamaya veya çırılçıplak

dolaşmaya karar verirsek ciddi problemler çıkar ortaya.

Bu konuda başınız emniyetle derde girdiğinde, "Bakın

benim çıplak dolaşmam küçük bir olaydır; fazla

büyütmeyin" demeniz, pek anlamlı değildir. Zamanı ve

mevcut toplumsal değerleri hiçe saymak konusunda

tamamen özgür değiliz. Ama bireysel boyutta, galiba

büyük ölçüde özgürlük var.

Örnek:

Çıplak dolaşamazsınız; ama sokakta yürürken elbisenizin

lekeli olduğunu gördüğünüzde, bu olayı bir felaket olarak

da algılayabilirsiniz, fazla büyütmeyebilirsiniz de.

Misafirinize dil çıkarıp çıkarmama konusunda tamamen

özgür değilsiniz. Misafirlerinize sürekli dil çıkarıyorsanız,

size gelen misafir sayısında, en azından azalma ortaya

çıkar. Ama misafire sunduğunuz cevizli kekin içinden

ceviz kabuğu çıktığında, günlerce üzülüp üzülmemekte,

bu olayı fazlaca büyütüp büyütmemekte tamamen

özgürünüz.

Yaşamınızda ortaya çıkan bazı aksilikleri büyük değil,

küçük olarak algılamak, bazı güzellikleri ise

büyük/önemli olarak algılamak mümkündür. Bu konuda

kendinizi eğitebilirsiniz. Başlangıç olarak şunu

düşünebilirsiniz: Karşılaştığınız olayları "rezillik mi"

yoksa "güzellik mi" olarak algılayacağınız; eğer

güzellikse ne büyüklükte bir güzellik olarak

algılayacağınız öğrenilebilen bir şeydir. Ve sizin bunu

öğrenmeye gücünüz vardır. (Ve tabii öğrenmeye direnme

konusunda da gücünüz vardır. Seçim size aittir.)

Yaşamınızdaki Enstantaneleri

Yakalamak

Fotoğraf sanatçıları enstantane yakalamaktan söz ederler.

Sürekli değişim içindeki bir dünyada, bir an için ortaya

çıkan ve tekrarı mümkün olmayan bir hareketin, bir

durumun fotoğrafını çekmek demektir enstantane

yakalamak.

Vesikalıklar enstantane değildir; poz veririz çünkü. Ama

Afgan kızın o bir anlık bakışı veya duvar dibindeki

amelelerin bir anlık varoluşları birer enstantanedir.

Enstantane küçük bir andır; ama o anı yakaladığınızda, o

an ömür boyu karşınızdadır.

Karşınıza çıkan birtakım olayları önemsemeyebilirsiniz.

Ya da onlardan bazılarını çekip çıkarma ve onlardan

büyük lezzetler alma konusunda, kısacası yaşantımızdaki

enstantaneleri yakalama konusunda kendinizi

eğitebilirsiniz.

Dünyada, bir insan olmadan kendi kendine enstantane

olmayı hak eden hiçbir manzara yoktur. Enstantane

sanatçının beynindedir. Sanatçı, enstantane yakalama

konusunda, daha doğrusu, bir şeyi enstantane haline

getirme konusunda kendini eğitmiş kişidir. Dilerseniz siz

de kendinizi eğitebilirsiniz.

Enstantane küçük bir andır;

ama o anı yakaladığınızda,

o an ömür boyu karşımızdadır.

28.08.2003 Perşembe 19.50

Şu anda balkondayım. Yanımda babaannem var. Babam içeri

gitti. Kitap yazıyor galiba. İki satır da benim katkım olsun.

Garibim babaannem de böyle mahzun mahzun, bir ateş topu

gibi görünen güneşin batışını izliyor. Bayan Vasfi'nin üstünde

değişik renkte bir şal var. Manzara süper. Böyle masmavi bir

manzaranın karşısında oturup yazı yazmak, kitap okumak ve

aval aval bakmak insana büyük bir zevk veriyor.

Babaannem "Tuğcan bir kayık alalım" diyor. Dağları delen

Sabahat Dökmen, biz tekneyi ne yapalım? Nasıl kullanırız?

Alırız ama babamın aldığı o gereksiz eşyalar gibi bir köşede

boş boş durur. Haksız mıyım? Ya bu ses ne? Uçak desem

değil, gök gürültüsü desem hiç değil. Burada

....................lütufta bulunmuş defterine bir iki şey yazıyor,

şimdi Üstün Bey bu işe kızar mı? Sanırım anlattıklarıyla tutarlı

davranmak için kızmaz. Kızarsa onun problemi. Bre...

Değerli okuyucularım, yukarıdaki çerçeve içindeki yazı

nereden çıktı diye düşüneceksiniz. Olay şu: Bir yaz

akşamı balkonda oturmuş bu kitabı yazıyordum; deftere

kalemle. Yanımda küçük kızım (o yıl ilköğretimi

bitirmişti) ve tekerlekli sandalyesinde annem oturuyordu.

Bir ara içeri girdim. Balkona tekrar çıktığımda gördüm ki

kızım deftere yukarıdaki yazıyı yazmış. Şaka olsun diye.

Silesim gelmedi. Daha sonra çıkarırım diye düşündüm,

unuttum. Yayınevindeki arkadaşlarım müsveddeyi temize

çekerken, bilmeden bu yazıyı da yazmışlar. Yine içimden

silmek gelmedi, kaldı. Sonra bir ara düşündüm ki, bu da

bir enstantane ya da ne bileyim, bir güzel tesadüf. Öylece

bıraktım. İşte bu yazının öyküsü bu. Devam edelim:

Galiba, akıp giden zamandan elimizde kalan bir avuç şeye

enstantane diyoruz. Sizin evinize bugüne kadar Ara Güler

hiç gelmedi; bundan sonra da gelmeyecek. Bu demektir

ki, evinizdeki, yakalanması mümkün binlerce enstantane

ziyan oldu ve ziyan olacak. Ama üzülmeyin, evinizdeki

enstantaneleri siz yakalayabilirsiniz.

Sizin evinize Ara Güler hiç gelmeyecek.

Evinizdeki ve yaşamınızdaki enstantaneleri

yakalamaktan siz sorumlusunuz.

Şu an bu kitabı okumaktasınız. Birazdan okumayı

bırakacaksınız. Ve tarih boyunca, şu andaki duruşunuz,

pozunuz bir daha hiç varolmayacak. Bakın ve bu

enstantaneyi fark edin. Gözlerinizle, zihninizle, içinde

sizin de bulunduğunuz şu enstantaneyi yakalayın. Tek

kopya halinde zihninizde saklı kalsın.

Şu an evinizin en dağınık köşesini düşünün. Benim

görmemi istemezsiniz. Ama bir fotoğraf sanatçısı gelip o

köşeyi öyle bir açıdan çeker ki, sergilere koyarlar;

görseniz iftihar edersiniz. O halde o köşeyi bugün siz fark

edin. Gözlerinizle, zihninizle o köşenin resmini çekin.

Hiç fark etmeden geçip gittiğimiz sokaklar vardır; kapı

önlerinde çocuklar vardır. Ara Güler onları ölümsüz hale

getirmiştir. Şemsi Güner onları ölümsüz hale getirmiştir.

Hiç fark etmediğimiz, çalarken bile tam bakmadığımız

kapılar vardır. Şakir Eczacıbaşı, Laleper Aytek veya

Yılmaz Bulut, onları ölümsüz hale getirmiştir. Onlar,

binlerce kez açılıp kapanan kapıların resmini bir kez

çektiler sözgelişi; ve o bir defalık görüntü, çok uzun bir

zaman, çok sayıda insan tarafından görülebilir oldu.

Sadece (onlar değil; nice ressam, nice yazar, nice

fotoğrafçı...

Bizim hiç duymadığımız, baktığımızda yalnızca pişmiş

hallerini hayal ettiğimiz alabalıkların sesini Schubert

olmasaydı nasıl duyabilirdik. Eğer Osman Hamdi Bey'in o

gözleri olmasaydı, o halıları, o kaplumbağaları nasıl

görebilirdik. Van Gogh'un o basit ve dağınık odasının, o

öylesine atılıvermiş eski postallarının böylesine ihtişamlı

olduğunu, o göstermese nasıl görebilirdik.

Ve bugün, sizin tarafınızdan algılanan ve bir gün kay-l)

olacak bir dünyayı, küçük--büyük, önemli--önemsiz

demeden, siz topyekûn fark edip kucaklamazsanız, bir gün

kim fark edecektir?

Yaşamınızdaki küçük şeylerde büyük tatlar bulmak

sizin sorumluluğunuzdur.

Sofrada, yakınlarınızdan birisinin bardağa su doldurmasını

basit bir olay olarak algılayabilirsiniz. Ya da bu olayı tarih

boyunca tekrarı olmayacak bir enstantane, muhteşem bir

an olarak da algılayabilirsiniz. Bir kadının bir odadan

diğerine giderken eteğini savurması kocasının, veya bir

erkeğin kravatını düzeltmesi karısının yıllar sonra hasretle

hatırlayacağı bir anı olacak belki. Acaba bunları,

gördüğümüz o ilk anda keyifle seyretsek ve keyif

aldığımızı onlara söylesek nasıl olur?

Dünyada enstantane sıkıntısı yoktur; önemli olan sizin

objektifinizin kaydetme gücüdür.