16 KÜÇÜK AĞACIN EĞİTİMİ

16

KÜÇÜK AĞACIN

EĞİTİMİ

Küçük Ağacın Eğitimi adlı romanda, bir Kızılderili dede,

Küçük Ağaç isimli torununu eğitmektedir. Daha doğrusu,

torununun gelişmesinde ona rehberlik/koçluk etmektedir.

Yazar romanda, belki Kızılderili aileleri gözleyip aynen

yansıtmış, belki de eğitim psikolojisi alanında edindiği

bilgilerden yola çıkarak olayı kurgulamış. Hangisi,

bilmiyorum. Ancak romanda sergilenen aile--içi iletişim

biçimi etkileyici.

Küçük Ağaç'ın dedesi, torununa hiç ceza vermemektedir;

ödül de vermemektedir. Zaman zaman geribildirimler

vererek, davranışlarının ne işe yaradığı konusunda

rehberlik etmektedir. Küçük Ağaç ise pozitif

geribildirimler aldıkça kendisiyle gurur duymaktadır.

(Dede burada, kendisine güvenen yetişkin tavırlı bir insan

yetiştirmektedir.*)

Dede, mısırı kazanda, belirli yöntemlerle kaynatarak viski

yapmaktadır. Bir gün Küçük Ağaç, kaynatma işlemi

bittiğinde dedesine "Kazanı ben temizleyebilir miyim?"

diye sorar. Dedesi de "olur" der.

Küçük Ağaç, uzun süre uğraşıp kazanı temizler. Dedesi

gelip bakar, "aferin" demez; çünkü aferin ödüldür. Dede

"Küçük Ağaç, sen kazanı çok iyi temizlemişsin, bulaşık

kalmamış, yarın viskimiz kötü kokmayacak. Ayrıca, bize

zaman kazandırdın; kasabaya daha çabuk gidip geleceğiz"

der. Burada dede geribildirim vermiştir. Küçük Ağaç,

ailesine katkıda bulunduğu için kendisiyle gurur duyar.

Dede, verdiği geribildirimlerle, torununun davranışlarının

ne işe yaradığını fark etmesine katkıda bulunmuştur.

Küçük Ağaç davranışlarının ne işe yaradığını kendi

kendine fark etse, iç kaynaklı geribildirim alsa, belki daha

iyi olurdu. Ama henüz küçüktür ve bir büyüğün

rehberliğine ihtiyacı vardır. Dede, Küçük Ağaç'a

geribildirim vererek, neyi iyi yaptığını fark etmesi

konusunda ona rehberlik etmiştir. (Neyin "iyi" olduğu

görecelidir. Ancak insanların, göreceli olanları öğrenmeye

de ihtiyaçları vardır. Üstelik dedenin yukarıda kazan

konusunda verdiği mesajlar, göreceli olmaktan çok, yere,

zamana göre pek fazla değişmeyecek bilgileri

içermektedir.)

* Yetişkin tavrının ne olduğu konusunda, Dökmen'in "İletişim Çatışmaları ve

Empati" adlı kitabına bakılabilir; Sistem Yayıncılık, 2004

Eğer Küçük Ağaç kazanı iyi temizlemeseydi, dedesi

büyük ihtimalle onu azarlamayacaktı. O zaman

geribildirimi bir ihtimal şöyle verecekti: "Küçük Ağaç,

şurası kirli kalmış, bu yüzden yarın viskimiz kötü

kokabilir."

Önceki bölümde, insanların, hayvanların davranışlarını

ceza vererek şekillendirmenin, sınırlı bir etkiye sahip

olduğunu, fazlaca işlevsel olmadığını belirttik. (Ceza,

yapmamayı, korkmayı, fobi edinmeyi kolaylaştırıyordu;

karmaşık şeyleri ceza ile öğretmek kolay değildi.)

Özellikle insanların düşüncelerini ve bunun bir uzantısı

olarak davranışlarını şekillendirmek istiyorsak, onlara

kabul edici iletişim ortamları sağlamalı, uygun

geribildirimler vermeli ve özellikle iltifat/ödül

yöneltmeliyiz. "İnsanların düşüncelerini şekillendirmeye

hakkımız var mı?" sorusu ayrı bir konu. Hakkımız var

veya yok, pek çoğumuz, özellikle ana babalar ve

öğretmenler bunu yapıyoruz. Toplumsal değerler

doğrultusunda galiba, aşırıya kaçmadan yapmak da

zorundayız. (Eğer "Ben toplumun değerlerinin ödüllerle

kişilere benimsetilmesine karşıyım" derseniz, bu da başka

bir değerdir, toplumun üyelerinden birisi olan siz, kendi

değerinizi ortaya koymuş olursunuz.)

Madem eninde sonunda, şu ya da bu değeri öne çıkarıp

çocuklarımızın düşüncelerini ve davranışlarını

şekillendirmeye çalışıyoruz, o halde bu işi usulüne uygun

yapalım. Madem eninde sonunda, doğru veya yanlış

insanları yönlendireceğiz, bari onlara acı vermeden,

cezalar vermeden yapalım. Ceza yerine geribildirimler

verelim, ödüller verelim, iltifatlar edelim. Yalnızca kendi

isteklerimiz doğrultusunda onları şekillendirmek için

değil, insan oldukları için iltifat edelim. Çağdaş,

demokratik değerlere uygun davranabilmeleri için iltifat

edelim. Bazen, yerine göre, Küçük Ağaç'ın dedesi gibi

yeni yollar deneyelim. Romandan bir olay:

Dede bir gün yaban hindisi avına gideceğini söyler. Küçük

Ağaç da heveslenir, katılmak ister. Dede

"Geleneklerimize göre, bir erkek hindi avına gideceği

zaman, güneş doğmadan kendi kendine uyanmalıdır. Onu

kimse uyandırmaz. Eğer kendi kendine uyanabilirsen

gelirsin" der.

Küçük Ağaç o güne kadar hiç, güneş doğmadan kendi

kendine uyanmamıştır. Ava gidemeyeceğini düşünerek

umutsuz bir şekilde yatar. Ancak o gecenin sabahında

dede, barakada gürültü yapmaya başlar. Sağa sola vurur,

çarpar, gürültüyle öksürür. Küçük Ağaç gürültüden

uyanır. Henüz güneş doğmamıştır. Hemen giyinip avluya

çıkar. Dedesi şöyle bir bakıp "A kalktın mı?" der. Küçük

Ağaç kendisiyle gurur duyarak "Evet" der. Birlikte ava

giderler.

Burada ne olmuştur? Şu galiba: Dede pas vermiştir,

Küçük Ağaç ise gol atmıştır. Burada iyi bir ekip/takım

vardır.

Kazanı temizleme konusunda Küçük Ağaç topu ken-disi

ele geçirip gol attı diye düşünebiliriz. Ama hindi avı

konusunda topu kendisi ele geçirememiştir; dedesi ona pas

vermiştir. Küçük Ağaç da bu pası değerlendirerek gol

atmıştır.

Şimdi sevgili ana babalara sormak isterim: Gerektiğinde

çocuklarınıza pas veriyor musunuz? Yoksa, sabırsızlık

ederek topu ayağınıza geçirip onlar adına gol mü atmaya

çalışıyorsunuz? Eğer ödevlerini/projelerini siz

yapıyorsanız, onlar adına gol atmaya çalışıyorsunuz

demektir. Yok, eğer ödevlerine kaynak bulmada yardımcı

oluyor, neyin nasıl yapılacağı konusunda onlarla birlikte

sesli düşünerek olayı sorgulamalarına

rehberlik/katalizörlük ediyorsanız, onlara pas veriyorsunuz

demektir.

Çocuklarımız kendileri gol attıklarında, kendilerine

güvenleri artar, benlik saygıları yükselir, beceri

geliştirirler, bağımsız olmayı öğrenirler. Onlara destek

olmak, rehberlik etmek yerine, bir şeyleri onlar adına

planladığımızda, onlar adına kararlar aldığımızda,

kendilerine güvenmeyen, kendi ayakları üzerinde

duramayan, hayat boyu sürekli birilerinin desteğine

ihtiyaç duyacak bir insan yetiştirmeye başladık demektir.

Zaman zaman bazı okullarda (daha çok ilköğretimde) bazı

velilerin öğretmenlerin yüzüne karşı şöyle söylediğini

duymuşumdur: "Hocam hep söylüyorum, matematik, fen,

ingilizce senin temel derslerin diyorum. Sen onlara çalış,

öteki derslerin ödevlerini getir, ben yapayım diyorum. "

Bu tavır yanlıştır; birkaç açıdan yanlıştır, haksızlıktır; hem

öteki derslere karşı haksızlıktır hem de çocuğa karşı

haksızlıktır. Çocuğa haksızlıktır, çünkü çocuk, eğer iyi

okutulursa tüm derslerde yaşamı boyunca kullanabileceği

temel beceriler kazanabilir. İlerde bir gün yönetici olacak

bir çocuk, beden eğitimi dersinde ekip olmayı, resim

dersinde organize etmeyi, müzik dersinde uyum

sağlamayı öğrenebilir. Velinin bu tavrı, çocuğa olduğu

kadar resme, müziğe, beden eğitimine, kompozisyona da

haksızlıktır. Çünkü eğer bu derslere de iltifat etmezsek,

sanata, spora ve topluma da haksızlık etmiş oluruz.

Marifet iltifata tâbidir.